Интелектуална сопственост

 

A Story about Media Literacy: Intellectual Property

   In a small but dedicated school, nestled in a quiet area where children were still learning to respect nature, worked a teacher named Petra. She wasn’t just an ordinary teacher – she was an idealist, someone who poured heart and soul into everything she did. Devoted to the future, to the children, and to the planet, Petra strived to preserve something unique that didn’t exist in other schools across the country: a subject called "Ecology."

She taught it voluntarily, without any payment. She prepared the curriculum herself, made posters, led students in clean-up activities, organized a school eco-newspaper, and even participated in international projects. There were achievements and recognitions, but above all – satisfaction.

One day, as she rushed to her classroom, she entered the office and found two colleagues copying her program. They were printing it under their names, ready to submit it to a competition. Petra was speechless. Her work, her effort, her dream – copied, altered, stolen. She said nothing. When she reported it to the principal, he tried to console her:

“It’s for the school, Petra. We’ll get a green flag, we’ll be recognized. What matters is the success of the collective.”

Petra remained silent. But her heart did not. We learn even when it hurts, she told herself. From that day on, she learned that ideas are invisible but as valuable as gold – and therefore, easy prey for those who have none of their own.

Years passed. The school began to empty out, the number of students halved. The classrooms echoed with emptiness. Petra saw another opportunity. Along with a few other enthusiasts, she created a project for a Center for Gifted Children – a place where students could develop their talents after school: in art, science, music, ecology.

They applied for a national competition. The response was encouraging:

“The project is excellent. Seek support from the local municipality.”

The school principal offered help. She asked for the project – “to present it to the municipality.” Months passed, and the project was forgotten… until one day, Petra heard on the news:

“The municipality is funding a new Center for Gifted Children in a Skopje school.”

She congratulated them – naively, publicly. But soon after, she found out: the project did not bear their names. The principal had presented it as her own. Once again – sadness. And anger. Petra was invited to a meeting – not for an apology, but to be convinced she was wrong. If she continued to claim the project as hers, they told her, it would be moved and implemented in another school.

Blackmail. Betrayal.

Years have passed. The center was built – but stands empty. No children, no activities. No one uses it. Petra asked several times for permission to visit – she was denied.

Sitting quietly in her office, her eyes blurred. But her thoughts were clear. In the silence, a sentence by Nikola Tesla echoed loudly and clearly in her mind:

“I don’t regret my ideas. I regret that others have none of their own.”

A Message to Remember:

In a time when information and creativity are the most powerful currency, intellectual property should be respected just like any material possession.

To take someone else’s idea and present it as your own is not recognition – it is deception.

Media literacy teaches us:

- To recognize when someone’s work belongs to them.

- To ask for permission and cite the source.

- To understand what copyrights are, and what counts as theft.

- Not to wear borrowed feathers – but to grow our own wings.

Because ideas move the world – but only if we allow them to grow in truth and respect for their authors.

TEACHING SHEET

Topic: Media Literacy – Intellectual Property

Subject: Civic Education / Language and Communication

Level: Grades VI–IX (can be adapted for high school)

Lesson Objectives:

- Students will understand the importance of intellectual property.

- They will develop critical thinking and an ethical approach to using others’ ideas.

- They will practice media literacy and creative expression.

Story Excerpt:

"One day, as she rushed to the classroom, Petra entered the office and found two colleagues copying her program. They were printing it under their own names, ready to submit it to a competition. Petra was speechless. Her work, her effort, her dream – copied, altered, stolen..."

…

"Sitting quietly in her office, her eyes blurred. But her thoughts were clear. In the silence, Nikola Tesla’s sentence echoed loudly and clearly in her mind:

'I don’t regret my ideas. I regret that others have none of their own.'"

Comprehension and Discussion Questions:

1. What is the main problem Petra is facing?

- The main problem is that her colleagues stole her program and idea and presented them as their own, without permission or credit.

2. Why does Petra feel hurt, even though her idea was used "for the good of the school"?

- Because the work and creativity were personally hers. Even if the outcome is positive, the way it was achieved was dishonest and disrespectful.

3. What is intellectual property? Give your own example.

- Intellectual property is something created by the mind – an idea, text, drawing, music, or program. Example: If I write a poem, it is my intellectual property.

4. Does someone who "just copies" an idea deserve recognition? Why?

- No, because they didn’t invest effort, time, or creativity. Stealing an idea is unfair and harmful.

5. What role does media literacy play in protecting copyright?

- Media literacy helps us understand copyright, how to use information ethically, and how to respect others when sharing their ideas.

Analysis and Critical Thinking:

Imagine you were in Petra’s place:

- What would you do?

I would talk to the principal and ask for recognition. I’d try to solve the issue peacefully but also protect my work.

- Would you report the situation?

Yes, because staying silent means accepting injustice.

- How can we protect our own work and show respect for others'?

By clearly identifying the author, asking for permission before using someone else’s work, and avoiding plagiarism.

Creative Task:

1. Write a letter to the principal

- from Petra’s perspective or your own – explaining why it’s important to credit the author of the work.

Example:

Dear Principal,

I am writing to express concern about the unfair use of my educational program by colleagues. I believe that our shared goal is quality education, but that should not come at the cost of authorship being ignored. I ask for recognition of my work and fair treatment.

Sincerely,

Petra

2. Design a poster

With the message: “Ideas matter. Respect them!”

(This can be drawn by hand or designed digitally)

3. Write a short dialogue between Petra and students

on the topic: “How can we protect ourselves from idea theft?”

Example:

Student: Miss, why are you sad?

Petra: It’s not easy when someone takes your idea and pretends it’s theirs.

Student: It’s like someone taking my homework and getting the credit.

Petra: Exactly. That’s why we don’t just learn facts, but also values – to be honest.

Homework / Project Activity:

Research:

- What is copyright?

- How do licenses work (Creative Commons, Copyright, etc.)?

- Write 5 rules for ethical use of content online.

Suggested Answers for the Teaching Sheet (based on the story):

Main problem:

- Petra’s program was stolen and claimed by her colleagues as their own.

Why she feels hurt:

- Because her personal effort and creativity were used without respect or credit.

What is intellectual property:

– Something created by the mind, like a poem, drawing, or idea.

Does a copier deserve credit:

– No, they didn’t contribute anything original.

Role of media literacy:

- Helps us understand rights, be ethical, and recognize others' contributions.

What would you do:

- Talk to leadership, defend your work, and ask for fair treatment.

Would you report it:

- Yes, to stand up against injustice.

How to protect and respect work:

- Always credit the author, ask for permission, and avoid plagiarism.

Example Homework Answers:

What is copyright?

- Legal rights an author has over their work – texts, music, images, projects.

How do licenses like Creative Commons work?

-They allow sharing of work with conditions – like “use permitted, but credit the author.”

5 rules for ethical use of online content:

1. Always credit the source or author.

2. Don’t copy without permission.

3. Use content with proper licenses (e.g., CC).

4. Don’t alter and claim others’ work as your own.

5. Be original – your ideas have value!

Приказна за медиумска писменост: Интелектуална сопственост

Во едно мало, но вредно училиште, среде мирен крај каде децата сè уште учат да ја почитуваат природата, работеше учителката Петра. Таа не беше само обична учителка - таа беше идеалист, човек кој вложува срце и душа во сè што прави. Посветена на иднината, на децата и на планетата, Петра се трудеше да сочува нешто уникатно што не постоеше во другите училишта низ државата: предметот "Екологија".

Го водеше волонтерски, без надомест. Самa си ja подготвуваше програмата, правеше постери, ги водеше учениците во акции за чистење, организираше училишен еко-весник и дури учествуваше во меѓународни проекти. Имаше  успеси и признанија, но повеќе од сè - задоволство.

Еден ден, додека брзаше до училницата, влезе во канцеларијата и ги затекна две колешки како ја препишуваат нејзината програма. Ја печатеа на свое име, подготвени да ја поднесат на конкурс. Петра онеме. Нејзината работа, нејзиниот труд, нејзиниот сон - препишан, преправен, украден. Не рече ништо. Директорот, кога му се пожали, ја тешеше:

"За училиштето е, Петра. Ќе добиеме зелено знаме, ќе нè признаат. Важно е колективот да успее."

Петра замолчи. Но срцето ѝ не замолкна. Учи човек и кога боли, си рече. Од тој ден научи дека идеите се невидливи, но вредни како злато - и затоа, лесен плен за оние кои немаат свои.

Годините минуваа. Училиштето почна да се празни, бројот на ученици се преполови. Просториите зјаеја празни. Петра повторно виде можност. Со уште неколку ентузијастки, направија проект за Центар за талентирани деца - место каде децата по настава ќе го развиваат својот талент: уметност, наука, музика, екологија.

Аплицираа на државен конкурс. Одговорот беше охрабрувачки:

"Проектот е одличен. Побарајте поддршка од локалната самоуправа."

Директорка понуди помош. Им го побара проектот - "за да го претстави пред општината". Поминаа месеци, проектот се заборави… сè додека еден ден, Петра не слушна по вестите:

"Општината финансира нов Центар за талентирани деца во скопско училиште."

Честита, наивно, јавно. Но веднаш потоа дозна: проектот не е потпишан со нивните имиња. Директорката го претставила како свој. Повторно тага. И гнев. Ја повикаа состанок - не да се извинат, туку да ја убедат дека таа греши. Ако продолжи да тврди дека проектот е нејзин, ѝ рекоа, ќе го префрлат и реализираат во друго училиште.

Уцена. Предавство.

Минати се години. Центарот е изграден, но пуст. Без деца, без активности. Никој не го користи. Петра побара неколку пати дозвола да го посети - беше одбиена.

Седејќи тивко во својот кабинет, погледот ѝ се замагли. Но мислата ѝ беше бистра. Во тишината, гласно и јасно одекна во неа реченицата на Никола Тесла:

„Не ги жалам моите идеи. Жал ми е што другите немаат свои.“

Поучна порака:

Во време кога информацијата и креативноста се најсилна валута, интелектуалната сопственост треба да се почитува како и секоја материјална вредност. Да земеш туѓа идеја и да ја претставиш како своја не е признание, туку измама.

Медиумската писменост нè учи:

- Да препознаеме кога некој труд е нечиј.

- Да побараме дозвола и да го наведеме изворот.

- Да знаеме што се авторски права, а што е кражба.

- Да не се китееме со туѓи пердуви - туку да создадеме свои.

Зашто, идеите го движат светот - но само ако им дозволиме да растат во вистината и во почитта кон авторот.

НАСТАВНО ЛИВЧЕ

Тема: Медиумска писменост - Интелектуална сопственост

Наставен предмет: Граѓанско образование / Јазик и комуникација
Ниво: VI - IX одделение (може да се адаптира и за средно образование)
Цели на часот:

- Учениците ќе го разберат значењето на интелектуалната сопственост.

- Ќе развиваат критичко размислување и етички став кон користењето на туѓи
   идеи.

- Ќе вежбаат медиумска писменост и креативно изразување.

Извадок од приказната:

"Еден ден, додека брзаше до училницата, Петра влезе во канцеларијата и ги затекна две колешки како ја препишуваат нејзината програма. Ја печатеа на свое име, подготвени да ја поднесат на конкурс. Петра онеме. Нејзината работа, нејзиниот труд, нејзиниот сон - препишан, преправен, украден..."

…

"Седејќи тивко во својот кабинет, погледот ѝ се замагли. Но мислата ѝ беше бистра. Во тишината, гласно и јасно одекна во неа реченицата на Никола Тесла:
"Не ги жалам моите идеи. Жал ми е што другите немаат свои."

Прашања за разбирање и дискусија:

1. Кој е главниот проблем со кој се соочува Петра?

2. Зошто Петра се чувствува повредено, иако нејзината идеја е искористена "за доброто на училиштето"?

3. Што претставува интелектуалната сопственост? Дај сопствен пример.

4. Дали некој што "само препишува" идеја заслужува признание? Зошто?

5. Каква улога има медиумската писменост во заштитата на авторските права?

Анализа и критичко размислување:

Замисли дека си на местото на Петра.
-  Што би направил/а ти?
-  Дали би ја пријавил/а ситуацијата?
-  Како можеме да го заштитиме својот труд и да покажеме почит кон туѓиот?

Креативна задача:

1. Напиши писмо до директорот
- од име на Петра или од твоја гледна точка - во кое ќе објасниш зошто е важно да се признава авторството на трудот.

2. Дизајнирај постер
со пораката: "Идеите вредат. Почитувај ги!"
(може да се црта рачно или дигитално)

3. Напиши краток дијалог меѓу Петра и ученици
на тема: "Како да се заштитиме од кражба на идеи?"

Домашна задача / Проектна активност:

Истражи:

- Што се авторски права?

- Како функционираат лиценците (Creative Commons, Copyright и слично)?

- Напиши 5 правила за етичко користење на туѓи содржини на интернет.

Можни одговори на наставното ливче според приказната за интелектуалната сопственост и медиумската писменост. Овие одговори можат да се користат:

- како модел за ученици,

- за наставничка подготовка,

- или за оценување на ученичките активности.

Одговори на наставното ливче

Тема: Интелектуална сопственост и медиумска писменост

Прашања за разбирање и дискусија:

1. Кој е главниот проблем со кој се соочува Петра?
   - Главниот проблем е што нејзините колешки ја украле нејзината програма и идеја и ја претставиле како своја - без дозвола и без да ја спомнат.

2. Зошто Петра се чувствува повредено, иако нејзината идеја е искористена "за доброто на училиштето"?
   - Затоа што трудот и креативноста се лично нејзини. Иако резултатот е позитивен, начинот на кој е постигнат е нечесен и непочитувачки.

3. Што претставува интелектуалната сопственост? Дај сопствен пример.
   - Интелектуална сопственост е нешто што го создава умот - идеја, текст, цртеж, музика, програма. Пример: Ако јас напишам песна, таа е моја интелектуална сопственост.

4. Дали некој што "само препишува" идеја заслужува признание? Зошто?
   - Не, затоа што не вложил труд, време или креативност. Кражбата на идеја е нечесна и штетна.

5. Каква улога има медиумската писменост во заштитата на авторските права?
   - Медиумската писменост ни помага да разбереме што се авторски права, како да користиме информации етички, и како да ги почитуваме другите кога споделуваме нивни идеи.

 Анализа и критичко размислување:

Замисли дека си на местото на Петра.

 Што би направил/а ти?
- Би разговарал со директорот и би побарал признание. Би се обидел да го решам проблемот мирно, но и би го заштитил својот труд.

Дали би ја пријавил/а ситуацијата?
- Да. Затоа што молчењето значи прифаќање на неправдата.

Како можеме да го заштитиме својот труд и да покажеме почит кон туѓиот?
- Со јасно означување кој е автор, со барање дозвола пред користење и со избегнување плагијат.

 Креативна задача:

1. Писмо до директорот:

Почитуван директоре,

Ви се обраќам со грижа за неправедно користење на мојата едукативна програма од страна на колешки. Верувам дека заедничката цел е квалитетно образование, но тоа не треба да се постигнува со повреда на авторството. Барам признавање на трудот и фер третман.

Со почит,
Петра

2. Постер-порака:

"Идеите вредат. Почитувај ги!"
Авторството е важна вредност - не ги користи туѓите пердуви за свои летови.

3. Дијалог:

Ученик: Учителке, зошто сте тажни?
Петра: Не е лесно кога некој ќе ти ја земе идејата и ќе се претстави како да е негова.
Ученик: Тоа е како да ми ја земат домашната задача и да добијат петка.
Петра: Точно. Затоа учиме - не само факти, туку и вредности. Да бидеме чесни.

Домашна задача / Истражување:

Што се авторски права?
- Тоа се законски права што ги има секој автор врз својот труд - текст, музика, слики, проекти.

Како функционираат лиценците (Creative Commons)?
- Creative Commons овозможува авторите да споделат труд, но со услови - на пример: „може да се користи, но мора да се наведе авторот.“

5 правила за етичко користење на туѓи содржини:

1. Секогаш наведи го авторот или изворот.

2. Не копирај без дозвола.

3. Барај материјали со лиценца за користење (пример: CC).

4. Не менувај туѓа содржина и не претставувај ја како своја.

5. Биди оригинален - твојата идеја вреди!