Интелектуална сопственост

 



Приказна за медиумска писменост: Интелектуална сопственост

Во едно мало, но вредно училиште, среде мирен крај каде децата сè уште учат да ја почитуваат природата, работеше учителката Петра. Таа не беше само обична учителка - таа беше идеалист, човек кој вложува срце и душа во сè што прави. Посветена на иднината, на децата и на планетата, Петра се трудеше да сочува нешто уникатно што не постоеше во другите училишта низ државата: предметот "Екологија".

Го водеше волонтерски, без надомест. Самa си ja подготвуваше програмата, правеше постери, ги водеше учениците во акции за чистење, организираше училишен еко-весник и дури учествуваше во меѓународни проекти. Имаше  успеси и признанија, но повеќе од сè - задоволство.

Еден ден, додека брзаше до училницата, влезе во канцеларијата и ги затекна две колешки како ја препишуваат нејзината програма. Ја печатеа на свое име, подготвени да ја поднесат на конкурс. Петра онеме. Нејзината работа, нејзиниот труд, нејзиниот сон - препишан, преправен, украден. Не рече ништо. Директорот, кога му се пожали, ја тешеше:

"За училиштето е, Петра. Ќе добиеме зелено знаме, ќе нè признаат. Важно е колективот да успее."

Петра замолчи. Но срцето ѝ не замолкна. Учи човек и кога боли, си рече. Од тој ден научи дека идеите се невидливи, но вредни како злато - и затоа, лесен плен за оние кои немаат свои.

Годините минуваа. Училиштето почна да се празни, бројот на ученици се преполови. Просториите зјаеја празни. Петра повторно виде можност. Со уште неколку ентузијастки, направија проект за Центар за талентирани деца - место каде децата по настава ќе го развиваат својот талент: уметност, наука, музика, екологија.

Аплицираа на државен конкурс. Одговорот беше охрабрувачки:

"Проектот е одличен. Побарајте поддршка од локалната самоуправа."

Директорка понуди помош. Им го побара проектот - "за да го претстави пред општината". Поминаа месеци, проектот се заборави… сè додека еден ден, Петра не слушна по вестите:

"Општината финансира нов Центар за талентирани деца во скопско училиште."

Честита, наивно, јавно. Но веднаш потоа дозна: проектот не е потпишан со нивните имиња. Директорката го претставила како свој. Повторно тага. И гнев. Ја повикаа состанок - не да се извинат, туку да ја убедат дека таа греши. Ако продолжи да тврди дека проектот е нејзин, ѝ рекоа, ќе го префрлат и реализираат во друго училиште.

Уцена. Предавство.

Минати се години. Центарот е изграден, но пуст. Без деца, без активности. Никој не го користи. Петра побара неколку пати дозвола да го посети - беше одбиена.

Седејќи тивко во својот кабинет, погледот ѝ се замагли. Но мислата ѝ беше бистра. Во тишината, гласно и јасно одекна во неа реченицата на Никола Тесла:

„Не ги жалам моите идеи. Жал ми е што другите немаат свои.“

Поучна порака:

Во време кога информацијата и креативноста се најсилна валута, интелектуалната сопственост треба да се почитува како и секоја материјална вредност. Да земеш туѓа идеја и да ја претставиш како своја не е признание, туку измама.

Медиумската писменост нè учи:

- Да препознаеме кога некој труд е нечиј.

- Да побараме дозвола и да го наведеме изворот.

- Да знаеме што се авторски права, а што е кражба.

- Да не се китееме со туѓи пердуви - туку да создадеме свои.

Зашто, идеите го движат светот - но само ако им дозволиме да растат во вистината и во почитта кон авторот.


НАСТАВНО ЛИВЧЕ

Тема: Медиумска писменост - Интелектуална сопственост

Наставен предмет: Граѓанско образование / Јазик и комуникација
Ниво: VI - IX одделение (може да се адаптира и за средно образование)
Цели на часот:

Учениците ќе го разберат значењето на интелектуалната сопственост.

- Ќе развиваат критичко размислување и етички став кон користењето на туѓи
   идеи.

- Ќе вежбаат медиумска писменост и креативно изразување.

Извадок од приказната:

"Еден ден, додека брзаше до училницата, Петра влезе во канцеларијата и ги затекна две колешки како ја препишуваат нејзината програма. Ја печатеа на свое име, подготвени да ја поднесат на конкурс. Петра онеме. Нејзината работа, нејзиниот труд, нејзиниот сон - препишан, преправен, украден..."

"Седејќи тивко во својот кабинет, погледот ѝ се замагли. Но мислата ѝ беше бистра. Во тишината, гласно и јасно одекна во неа реченицата на Никола Тесла:
"Не ги жалам моите идеи. Жал ми е што другите немаат свои."

Прашања за разбирање и дискусија:

  1. Кој е главниот проблем со кој се соочува Петра?

  2. Зошто Петра се чувствува повредено, иако нејзината идеја е искористена "за доброто на училиштето"?

  3. Што претставува интелектуалната сопственост? Дај сопствен пример.

  4. Дали некој што "само препишува" идеја заслужува признание? Зошто?

  5. Каква улога има медиумската писменост во заштитата на авторските права?

Анализа и критичко размислување:

Замисли дека си на местото на Петра.
-  Што би направил/а ти?
-  Дали би ја пријавил/а ситуацијата?
-  Како можеме да го заштитиме својот труд и да покажеме почит кон туѓиот?

Креативна задача:

1. Напиши писмо до директорот
- од име на Петра или од твоја гледна точка - во кое ќе објасниш зошто е важно да се признава авторството на трудот.

2. Дизајнирај постер
со пораката: "Идеите вредат. Почитувај ги!"
(може да се црта рачно или дигитално)

3. Напиши краток дијалог меѓу Петра и ученици
на тема: "Како да се заштитиме од кражба на идеи?"

Домашна задача / Проектна активност:

Истражи:

- Што се авторски права?

- Како функционираат лиценците (Creative Commons, Copyright и слично)?

- Напиши 5 правила за етичко користење на туѓи содржини на интернет.



Можни одговори на наставното ливче според приказната за интелектуалната сопственост и медиумската писменост. Овие одговори можат да се користат:

- како модел за ученици,

- за наставничка подготовка,

- или за оценување на ученичките активности.

Одговори на наставното ливче

Тема: Интелектуална сопственост и медиумска писменост

Прашања за разбирање и дискусија:

  1. Кој е главниот проблем со кој се соочува Петра?
    - Главниот проблем е што нејзините колешки ја украле нејзината програма и идеја и ја претставиле како своја - без дозвола и без да ја спомнат.

  2. Зошто Петра се чувствува повредено, иако нејзината идеја е искористена "за доброто на училиштето"?
    - Затоа што трудот и креативноста се лично нејзини. Иако резултатот е позитивен, начинот на кој е постигнат е нечесен и непочитувачки.

  3. Што претставува интелектуалната сопственост? Дај сопствен пример.
    - Интелектуална сопственост е нешто што го создава умот - идеја, текст, цртеж, музика, програма. Пример: Ако јас напишам песна, таа е моја интелектуална сопственост.

  4. Дали некој што "само препишува" идеја заслужува признание? Зошто?
    - Не, затоа што не вложил труд, време или креативност. Кражбата на идеја е нечесна и штетна.

  5. Каква улога има медиумската писменост во заштитата на авторските права?
    - Медиумската писменост ни помага да разбереме што се авторски права, како да користиме информации етички, и како да ги почитуваме другите кога споделуваме нивни идеи.

 Анализа и критичко размислување:

Замисли дека си на местото на Петра.

 Што би направил/а ти?
- Би разговарал со директорот и би побарал признание. Би се обидел да го решам проблемот мирно, но и би го заштитил својот труд.

Дали би ја пријавил/а ситуацијата?
- Да. Затоа што молчењето значи прифаќање на неправдата.

Како можеме да го заштитиме својот труд и да покажеме почит кон туѓиот?
- Со јасно означување кој е автор, со барање дозвола пред користење и со избегнување плагијат.

 Креативна задача:

1. Писмо до директорот:

Почитуван директоре,

Ви се обраќам со грижа за неправедно користење на мојата едукативна програма од страна на колешки. Верувам дека заедничката цел е квалитетно образование, но тоа не треба да се постигнува со повреда на авторството. Барам признавање на трудот и фер третман.

Со почит,
Петра

2. Постер-порака:

"Идеите вредат. Почитувај ги!"
Авторството е важна вредност - не ги користи туѓите пердуви за свои летови.

3. Дијалог:

Ученик: Учителке, зошто сте тажни?
Петра: Не е лесно кога некој ќе ти ја земе идејата и ќе се претстави како да е негова.
Ученик: Тоа е како да ми ја земат домашната задача и да добијат петка.
Петра: Точно. Затоа учиме - не само факти, туку и вредности. Да бидеме чесни.

Домашна задача / Истражување:

Што се авторски права?
- Тоа се законски права што ги има секој автор врз својот труд - текст, музика, слики, проекти.

Како функционираат лиценците (Creative Commons)?
- Creative Commons овозможува авторите да споделат труд, но со услови - на пример: „може да се користи, но мора да се наведе авторот.“

5 правила за етичко користење на туѓи содржини:

  1. Секогаш наведи го авторот или изворот.

  2. Не копирај без дозвола.

  3. Барај материјали со лиценца за користење (пример: CC).

  4. Не менувај туѓа содржина и не претставувај ја како своја.

  5. Биди оригинален - твојата идеја вреди!

Comments

Popular posts from this blog

Кога незнаењето станува петка

Осмомартовска акција /8 Mart Etkinliği

5 Мај - Денот на македонскиот јазик / Ден на усвојување на македонската азбука