Проект ГЛОБЕ – ФЕНОЛОГИЈА: ПРОМЕНА НА БОЈАТА НА ЛИСЈАТА

Признание за нашиот придонес во кампањата „Есенско дрво/Фенологија GLOBE 2024“

Согласно постигнатите резултати и активностите во рамките на кампањата „Есенско дрво/Фенологија GLOBE 2024“, со задоволство го објавуваме признанието за нашиот придонес во оваа значајна иницијатива. Кампањата обедини 300 училишта од 26 земји во Европа и Евроазија, а нашето училиште се истакна со својата активност и посветеност.

Во текот на кампањата, учениците од нашето училиште активно учествуваа во истражувањата, собирањето податоци и анализирањето на фенолошките промени на дрвјата и растителната покривка, како дел од глобалниот проект GLOBE. Преку овие активности, нашите ученици не само што се стекнаа со практично знаење за фенологијата и климатските промени, туку и придонесоа во глобалното разбирање на сезонските промени и нивното влијание на животната средина.

Признанието е резултат на нивната упорност и ентузијазам за наука, како и на тимската работа која ја вложија во овој важен проект. Се надеваме дека ова ќе биде само почеток на многу други успешни учества во научни и еколошки иницијативи.

Нашето училиште продолжува да ги охрабрува учениците да учествуваат во глобалните научни проекти и да придонесуваат кон создавање на подобра и поодржлива иднина за сите нас.

Честитки до сите ученици и наставници кои беа дел од овој проект!

Зошто да се проучуваат фенолошките промени?

Секоја година, со подобрување на условите за раст на растенијата, бран од зеленило се простира по површината на копното, а се повлекува со исчезнувањето на тие услови. Тие бранови се во директна врска со глобалната фиксација на јаглерод, односно со количеството на јаглерод диоксид (CO2) во атмосферата. Периодот меѓу озеленувањето на копното и повлекувањето на зеленилото се нарекува вегетациска сезона. Промените во должината на вегетацискиот период може да бидат показатели за глобалните климатски промени.

Некои научници неодамна забележале дека во северните подрачја вегетацискиот период е продолжен за осум дена во однос на раните 1980-ти. Но, нивниот заклучок е дискутабилен, бидејќи се заснова само на сателитските податоци. Потребни се непосредни набљудувања на површината на Земјата за да се потврдат проценките добиени со примена на сателитска технологија.

Зошто да се прават фенолошките мерења?

Проценките засновани врз сателитските снимки често варираат поради проблеми како што се интерференцијата со облаците, постоењето на атмосферски аеросоли, маглата и други состојки на атмосферата, кои можат да влијаат на сателитското отчитување на интензитетот на зеленилото. Други проблеми, како што се малиот агол на сончевите зраци на високите географски ширини и промената на аголот на сончевото зрачење во текот на годишните времиња, исто така влијаат на квалитетот и дометите на овие процени.

Набљудувањата од учениците учесници во проектот ГЛОБЕ претставуваат единствен глобален набљудувачки систем на фенолошките промени на растителната покривка на целата површина на Земјата. Овој систем ќе помогне да се дополни и подобро да се интерпретира и објасни промената на глобалниот вегетациски период, врз основа на сателитските проценки.

Контекст

Сезонските промени ги вклучуваат варијациите во должината на денот, сончевото зрачење, количината на врнежи, температурата и другите фактори кои го контролираат живиот свет. Централниот фокус на оваа студија е промената на бојата на листовите, што во билната фенологија укажува на почетокот и крајот на вегетацискиот период.

Зеленеењето на растенијата започнува кога прекинува периодот на мирување (дорманција), при промена на условите на околината: подолга изложеност на светлина, повисоки температури во умерените подрачја, а пониски температури и дожд во пустинските и сушните региони. Кога растенијата ќе озеленеат, хлорофилот во нивните листови ја апсорбира сончевата светлина за фотосинтеза. Во процесот на фотосинтеза од атмосферата се врзува јаглерод диоксид, од кој атомите на јаглеродот се користат за изградување на растителното ткиво.

Јаглерод диоксидот, како стакленички гас чија концентрација во атмосферата постојано расте, би можел да има влијание на глобалното затоплување. За изработка на компјутерски модели за атмосферски CO2, на научниците им се потребни точни податоци за времето и траењето на глобалното зеленило (кога во текот на денот активно се одвива фотосинтезата). Тоа е особено важно бидејќи се чини дека вегетацискиот период во некои делови на светот е драматично продолжен.

Следењето на должината на вегетациската сезона може да ги открие климатските промени и да помогне во разбирањето на јаглеродниот циклус (кружењето на јаглеродот меѓу живата и неживата природа), кој е клучен за функционирањето на Земјиниот систем.

Влијанието на транспирацијата и водата

При фотосинтезата, билките транспирираат (влечат вода од почвата преку кореновиот систем и ја испуштаат низ површината на листовите). Ова влијае на температурата на атмосферата (воздухот) и влажноста, како и на влажноста на почвата. Со завршувањето на вегетацијата (green-down), транспирацијата на растенијата се намалува. Билките го редуцираат губитокот на вода во времето кога достапноста на вода е ограничена – во ладните зимски или сушни периоди. Разбирањето на глобалната вегетациска сезона придонесува и за разбирање на глобалниот воден циклус.

Научниците ги применуваат проценките за зеленилото и за картографирање на областите под опасност од пожар. Интензивно зелените подрачја претставуваат помала опасност за појава на пожар. Картирањето на зеленилото помага и во разбирањето на миграциските патишта за поедини животински видови.

ОТВОРАЊЕ НА ПУПКИТЕ

Растенијата од ист вид реагираат слично на промените на температурата и влагата. Клонираните билки, кои се генетски идентични и еднакви, ќе реагираат идентично на тие промени во околината. Затоа, воочените варијации во датумите на поедини степени на развој на билки од ист клон, не се последица на варијабилноста меѓу тие единки, туку последица на варијација во околината.

Научниците применуваат конкретни набљудувања на автохтони (самоникнати, домашни) дрвја за усовршување на интерпретирањето на сателитските податоци. Набљудувањата на клонираниот и обичниот јоргован служат како витална спрега меѓу сателитските мерења и фенологијата на автохтоните билки во одредено подрачје. Тие податоци ги надополнуваат протоколите за фенологијата. Фенолошките податоци ќе ги надополнат моделите на глобалниот систем и ќе помогнат во подобро разбирање на промената на глобалната клима.

Како набљудуваат GLOBE учениците?

Фенолошките набљудувања на јоргованот и на автохтоните билки се едноставни и не изискуваат големи трошоци, а овозможуваат извонреден начин на учење за поврзаноста на вегетацијата, атмосферата и тлото (почвата).

GLOBE училиштата можат да учествуваат во фенолошките набљудувања на следниве начини:

Одредувајќи го времето на отворање на пупките од автохтоните видови во своето подрачје.
Следејќи го пупењето и цветањето на обичниот јоргован.
Следејќи го пупењето и цветањето на клонираниот јоргован.

Пупење на автохтоните дрвја
Овој протокол бара следење на пупењето на две автохтони дрвја на вашето истражувачко подрачје.

Следење на јоргованот
Сите GLOBE училишта од областите каде обичниот јоргован (Syringa vulgaris) може да расте без полевање, може да учествуваат во ова посебно истражување. Треба едноставно да се посади обичен јоргован и да се следат датумите на отворање на пупките и цветањето. Набљудувањето не се спроведува таму каде што е потребно полевање за јоргованот да опстане.

Ако растенијата се достапни во ограничени количини. GLOBE училиштата може да побараат други растенија (поврзани ресурси на веб-страницата на проектот), но само за подрачјата каде што јоргованот успешно не се одржува. При изборот, предност ќе имаат училиштата кои добиле признание од главниот научник (Honor Roll). Одбраното училиште се обврзува да учествува во ова мерење најмалку 5 години, односно мора да засади и следи уште најмалку две садници од обичен јоргован. Обичниот и клонираниот јоргован се садат еден до друг, така што се под влијание на исти еколошки чинители.

ПРОТОКОЛ ЗА ПУПЕЊЕ

Потребно време
Почнете да набљудувате двапати неделно, две недели пред претпоставениот датум за отворање на пупките. Откако ќе забележите набабрување на пупките, посетувајте го набљудуваното место секој ден. Набљудувањето на пупките трае околу 15 минути на ден.

Подготовка
Повторете како се одредува доминантниот вид вегетација на вашето истражувачко подрачје и запознајте ги учениците со прирачниците (клучевите) за одредување на растителните видови.

Одбирање на фенолошко мерно место (фенолошка станица)
Можете да користите веќе одредена место за истражување на покривката или да поставите ново фенолошко мерно место. Изборот на место треба да биде блиску до училиштето или на патот по кој учениците секојдневно поминуваат. Местото треба да има природни (автохтони) стебла кои не се полевани или ѓубрени.

Важни напомени:

Внимавајте околината да не има влијание од наводнување или ѓубрење, бидејќи тоа би можело да го измени фенолошкиот циклус на билката.
Ако поставувате ново мерно место, утврдете ги координатите и ако е можно, изберете место блиску до метеоролошката станица, бидејќи ќе ви бидат потребни податоци за температурата и врнежите за надополнување на протоколот.

Избор на стеблата

Пупење на доминантната надвисната врста: Идентификувајте ја доминантната врста со најголем удел во лисната покривка (крошна).
Пупење на повеќе од една надвисната врста: Ако сакате да следите фенолошки циклуси за повеќе видови дрвја, можете да додадете и дополнителни стебла.
Пупење на надвиснатата и/или ниско-засенета врста: Може да одберете дрвја и грмушки кои растат на различни нивоа во шумата или паркот.

Мерење
Следете го отворањето на пупките на три различни места на дрвото. Ако сите три пупки се на иста гранка, тоа не се смета. Барајте отворени пупки на три различни места на дрвото. Запишете го датумот на отворање на пупките за секое одбранато стебло.

Ова мерење може да се спроведе во било кое време од денот, но треба да се започне најмалку две недели пред очекуваниот датум на пупење.